Nhà Tây SơnKhởi nghĩa năm Tân Mão (1771).Lấy thành Quy Nhơn làm căn cứ chiến đấu năm Quý Tỵ (1773).Lên làm vua:+ Thái Ðức từ Mậu Tuất đến Quý Sửu (1778-1793)+ Quang Trung từ Mậu Thân đến Nhâm Tý (1788-1792)+ Cảnh Thịnh từ Quý Sửu đến Nhâm Tuất (1793-1802)Trong 24 năm (1778-1802), nhà Tây Sơn phải đánh Nam dẹp Bắc, không mấy lúc rảnh việc chiến tranh, nên chưa làm được việc lớn lao về mặt kinh tế, văn hóa, chính trị.Sau khi bị diệt vong, nhà Tây Sơn bị nhà Nguyễn đời này sang đời khác gần 150 năm (1802-1945) ra sức phá hủy không còn một dấu tích gì trên lãnh thổ Việt Nam!Ði ngang qua di chỉ nhà Tây Sơn, một nhân sĩ Bình Ðịnh là Nguyễn Trọng Trì có bài thơ Cảm Hoài:Loạn thế anh hùng sản xuất đaBắc Nam dược mã dự huy quaThập niên huyết chiến thành hà sựKhông thính ngư tiều túy tửu ca.Bài thơ viết vào khoảng Ðồng Khánh, Thành Thái (1885-1907) triều nhà Nguyễn, cho nên đậm nét bi quan. Chớ sao lại không nên việc gì. Bởi việc gì đó há phải là những cái tồn tại trên mặt đất, mà chính những cái còn mãi mãi trong lòng người Việt Nam, trong văn chương Việt Nam.Ngót 150 năm, nhà Nguyễn cố làm cho người người quên nhà Tây Sơn. Những người yêu nước vẫn luôn nhớ đến nhà Tây Sơn, ngọn bút yêu nước vẫn chép đi chép lại, vẫn tìm tòi trong nơi khuất tịch những tài liệu còn dấu cất, để viết về nhà Tây Sơn.Và tiếng Anh hùng áo vải, Anh hùng dân tộc mãi còn vang, khi nhẹ nhàng, khi mạnh mẽ, trên đất nước Việt Nam, từ Nam chí Bắc.Còn nhà Nguyễn đã làm được gì?Có người bảo rằng đã thống nhất Bắc Nam.Ðó là quên rằng chính nhà Tây Sơn đã thống nhất Bắc Nam, rồi Nguyễn Phúc Ánh đánh chiếm trên tay Ðông Ðịnh Vương và Cảnh Thịnh. Sau bao phen bể nổi dâu chìm nhà Nguyễn còn để lại tiếng Rước voi, cõng rắn.Trăm năm bia đá thời mònNghìn năm bia miệng mãi còn trơ trơ.
HẾT
[103] Câu này thường nghe hát ở nhiều nơi rằng: Ruộng đồng mặc sức chim bay Biển hồ lai láng mặc tài cá đua. Câu này có tánh cách phổ thông. Câu kia, màu sắc địa phương đằm thắm. Ðá Hàng là phụ lưu của sông Côn, chạy từ Nam ra Bắc, ở giữa làng Trinh Tường và Phú Phong. Từ chỗ giao thủy Ðá Hàng và sông Côn thì sông chia làm hai chảy xuống phía đông, một gọi là sông Trước chảy sát địa phận làng Phú Phong, Xuân Hòa, một gọi là sông Sau chảy xuyên qua Phú Lạc, Kiên Mỹ, Thuận Nghĩa. Nơi sông Sau từ Phú Lạc xuống Kiên Mỹ nước rất sâu, khoảng đó gọi là Hàng Thuyền. Trên bờ có miễu, miễu ấy là miễu của làng Phú Lạc lập để thờ ba anh em nhà Tây Sơn. Có người lầm tưởng trong miễu này để sắc thần làng Kiên Mỹ. Sự thật thì sắc thần để tại nhà viên thủ chỉ. Còn miễu thờ thần ở phía sau đình Kiên Mỹ.[104] Hỷ là tên tộc của Tạo.[105] Ông thân tôi làm thông ngôn cho hãng dệt Délignon, tuy là vai em nhưng vẫn được gọi các cậu gọi bằng thầy vì kính nể.[106] Bùi Sơn Nhi là con cháu bà Bùi Thị Xuân và biết rất nhiều về nhà Tây Sơn.