Súng đì đoàng chát chúa nổ bên làng Giỗ. Chắc bọn lính sắp đi càn. Mấy ngày nay, nó càn các thôn quanh bốt liên tục. Mật báo từ trên về, đang có chỉ điểm trong hàng ngũ ta. Đối tượng đã xác định được, nhưng những gì tên chỉ điểm biết, dù ta đã kịp thay đổi, địch vẫn nghi ngờ. Bà giáo Thuận tất tả chạy về. Vừa rẽ vào con ngõ nhỏ, bà gặp Lân áo gụ vắt vai đang vội vã lao ra: - Tây bốt Giỗ đang càn về Đức Đại, con không xuống hầm mau lại còn định đi đâu? - Con chạy sang bên kia lo chống càn với anh em. - Không được, để yên hãy sang. Anh em bên ấy cũng xuống hầm cả rồi. U vừa bên ấy chạy về đây. Mọi việc từ từ rồi tính, không làm ẩu được đâu. Giờ biết nó chỉ ai, bắt ai mà còn nhởn nhơ trên này… Xuống hầm. Cứ xuống đi đã, còn người còn mọi việc… Miệng nói, tay bà giáo đẩy cậu con trai xuống hầm. Căn hầm được đào ngay dưới bếp đun của nhà, thông ra bụi tre to đầu cổng. Bên cạnh là bờ tường đắp đất cao ngang đầu người trồng rặt một loại xương rồng, chi chít gai, nhọn hoắt như kim. Trồng xương rồng trên bức tường ngoài trước khi làm bếp để đào hầm cũng là ý của bà giáo Thuận. Vô tình, kẻ nào muốn lẻn vào cạnh căn bếp nhỏ để nghe ngóng, gai xương rồng đâm vào chỉ có nước chờ nó mưng lên, chích mủ ra mới hy vọng lấy đầu gai được. Nhựa xương rồng vốn rất độc. Trồng xương rồng làm hàng rào bảo vệ là hay nhất. Cách cái bếp nhỏ nhà Lân mươi bước là cây cầu xếp bằng ba phiến đá xanh, mỗi phiến to cỡ chiếc chiếu đơn kề nhau vắt ngang con ngõ nằm sát bên đình Đức Phong. Mỗi lần đi càn, tên đội Gầy cùng tên xếp bốt chỉ đứng trên cây cầu đá chỉ huy quân, không bao giờ chúng dám vào hẳn trong làng. Vừa sợ du kích, vừa lo chạy không kịp. Căn hầm của Lân tưởng đặt chênh vênh giữa chỗ nguy hiểm nhưng lại thật an toàn. Và anh còn thấy an toàn hơn rất nhiều khi người đang bảo vệ anh trên kia chính là mẹ đẻ của anh. Lân vừa xuống hầm, bà giáo đặt ngay nồi cám lợn to tướng lên ba ông đầu rau kê ngay trên miệng hầm, gạt đống giấm vào giữa bếp. Những sợi khói mỏng tang, phất phơ bay lên. Dưới hầm, Lân nghe rõ tên xếp bốt chỉ huy: - Một tốp chúng mày về xóm Một, tìm bằng được hầm bí mật. Tốp kia, dồn hết dân ra đình cho ông… Đứa nào ngang ngạnh cứ gô cổ lại, điệu ra, cần thiết thì “bụp”! Alê, đi! Tiếng giầy đã uỳnh uỵch bên cạnh. Trẻ con khóc ré lên, tiếng la hét, kêu khóc dồn dần về đình làng. Bà giáo Thuận vẫn lui cui bên nồi cám lợn trong gian bếp nhỏ. Một tốp ba thằng Pháp cao lênh khênh ập vào, đầu chạm mái gianh, mắt xanh lét như mắt mèo hoang, giọng lơ lớ: - Việt Min! Việt Min!... Bà giáo xua tay, lắc đầu: - Không có. Không biết… - A lê hấp… Thêm một tràng tiếng Tây xì xồ nữa. Bà giáo không hiểu chúng định nói gì. Tay thông ngôn thấy bà giáo cứ đứng yên liền đẩy vai bà: - Quan trên bắt dân tập trung hết ngoài đình để ngài điểm mục. Đứa nào ở lỳ trong nhà, đích thị là Việt Minh, quan đồn giết không tha. Bà già có thấy có đứa nào lạ lẫn vào người làng này không? - Bẩm thầy đội, tôi già cả, làm gì biết ai… - Chúng mày mà che giấu Việt Minh thì liệu hồn. Quan đồn sẽ làm cỏ cả làng, hiểu chửa? Ra đình mau… Dân Đức Đại bị ốp hết ra đình. Những đôi mắt trẻ thơ ngơ ngác trên gương mặt nhem nhuốc. Các cô đầu tóc rũ rượi, mặt nhoe nhoét nhọ nồi ngồi lọt thỏm trong vòng che của các ông, bà già. Thằng đội Gầy nhịp nhịp khẩu súng lục trên tay. Bất ngờ, nó vung súng ngắm bức cuốn thư của đình, bắn đoàng rồi ngả cổ cười hô hố. Cái cần cổ dài nghêu như cổ cò của nó đỏ như da gà chọi, giật bần bật theo nhịp cười. Vài đứa bé giật mình, khóc ỏm tỏi. Mấy bà mẹ vội bịt miệng chúng lại. - A lê… Điểm mục chúng nó cho tao! Thằng đội Gầy gí sát bộ mặt khỉ của nó vào mặt hương chủ làng. Vốn là người của ta cài vào, hương chủ làng ra bộ khúm núm: - Bẩm thầy đội, dân làng tôi đủ mặt hết rồi đấy ạ. - Dân Đức Đại vốn ngang đầu cứng cổ lắm lắm… Lôi mấy đứa kia ra cho chúng chỉ xem đứa nào trong làng này là Việt Minh! Dân làng nghển cổ nhòm mặt tên chỉ điểm. Bọn lính Pháp, lính nguỵ giật cò súng rôm rốp, uy hiếp mọi người. Mấy tên nguỵ xông vào giữa đám dân, nghiêng ngó suốt lượt, lôi mấy người mặt mũi coi sáng sủa một chút, bắt xếp hàng riêng. Tên chỉ điểm bước ra. Bà con à lên, khinh bỉ. Hai con mắt đảo điên, thằng phản bội giả bộ bình thường, miệng há hoác, môi trên trễ xuống. Nó nghiêng đầu, làm như chào dân làng, đoạn nhẹ lời: - Bà con cho tôi hỏi nhà giáo Mão ở chỗ nào? Không có tiếng trả lời. Chỉ có tiếng mấy cụ già gãi ghẻ sồn sột. Thằng chỉ điểm cười cười: - Bà con nào biết, dạo này mấy người… ờ ờ… là gì ấy nhỉ… Nó làm trò nhớ nhớ quên quên đưa tay vỗ vỗ trán. Rồi làm như chợt nhớ ra, nó lại cười… Mấy người tên Tân, tên Vị… Không biết họ có còn qua lại đây trò chuyện với ai ở làng mình không? Vẫn chỉ im lặng. Những ánh mắt căm hờn từ phía dân làng trút về phía chúng. Vài bà cụ xem như vô tình nhổ cốt trầu phì phì. Thằng chỉ điểm nhìn quanh một lượt rồi lắc đầu. - A lê hấp… Lũ thối thây… Mấy thằng lính Pháp túm vai áo tên chỉ điểm, giúi vào phía trong. - Không chỉ được thằng nào là Việt Minh cũng dồn hết chúng nó lại. Bắt hết mấy đứa kia về bốt cho tao! Thằng đội Gầy rít lên, xổ một tràng tiếng Tây hổ lốn. Bọn lính xông vào. Các bà, các chị, các ông ở vòng ngoài bật dậy, quây cả lại. Giằng co một hồi, đám lính nổ súng đì đọp. Tiếng kêu khóc, la hét ầm cả chốn linh thiêng. Vật vã một hồi, đám lính cũng lôi được mấy thanh niên về bốt. Mãi sau này, người Đức Đại được nhân mối trong đồn đưa tin. Những người bị chúng bắt trong các trận càn, bị tra tấn trong bốt, nếu nhận ngay là Việt Minh, chúng sẽ đem đi thủ tiêu. Về sau, bị phản đối dữ dội, địch đem những người bị bắt ra phân loại. Ai bị quy là thành phần nguy hiểm địch sẽ đưa lên nhà tù Hải Dương, sau đó phát vãng, đầy ra Hoả Lò, Côn Đảo… Những người nếu khai là giáo viên bình dân học vụ hay làm những việc đơn giản chúng xếp hạng Việt Minh không nguy hiểm rồi đẩy đi làm bia đỡ đạn trong những trận càn hoặc làm phu vác đạn, cu li cho chúng. ° ° Ngồi dưới hầm, ruột gan Lân như lửa đốt. Không thấy hết những gì đang xảy ra trên đình làng, anh bứt rứt vò đầu. Không thể cứ để quân địch làm càn mãi. Nhất định các anh sẽ phải hành động. Quần thảo suốt một ngày, lục lọi khắp hang cùng ngõ hẻm, tà tà mặt trời, thầy tớ thằng đội Gầy kéo nhau về bốt. Chúng lại dàn hàng ngang trên đường, súng trễ bên hông. Trên vai lủng lẳng chuối, mía cướp được của dân, trên tay khư khư mấy con gà bị chúng vặn cổ giấu vào bên cánh. Giầy đinh khua mặt đường thình thịch, đám lính hô hố cười, cứa vào gan ruột người Đức Đại đang bầm lại. ° ° Cuộc họp tổ Đảng của Đức Đại đã thống nhất phương án hoạt động mới. Trong lòng địch, nếu ta không nắm vững đường lối, không mềm dẻo để thích nghi với tình hình, ta sẽ thất bại. Lân đã thẳng thắn phát biểu tại cuộc họp. Không thể găng với địch lúc này khi thế chúng đang mạnh. Phương án của anh đưa ra được tổ Đảng thống nhất. Vận động bà con các làng mềm dẻo đấu tranh với địch, lúc này sẽ có lợi cho ta. Đêm lặng như tờ. Gió cũng không còn thổi nữa. Không trăng, cũng chẳng thấy sao. Tất cả chìm trong màu đen thần bí. Lân, Thoại, Thịnh đang ngồi trong nhà cụ Đẩu. Ngoài ngõ, đom đóm lập loè như đốm ma trơi. Chờ chưa giập bã trầu, hương chủ làng bước vào. Vừa rũ rũ vạt áo the đen, hương chủ Hoàn vỗ vai Lân, cười:  - Việt Minh dồn đống ở đây chứ đâu mà lũ quan quân nhà chúng nó cứ phải lùng sục… Đúng là một lũ … có mắt không tròng… Mù ráo! - Nó có mù mới thế. Không mù, sao nó lại để cho một đảng viên, Việt Minh chính hãng làm hương chủ làng… Khà khà… Tình hình sao rồi, nó gọi “cụ hương chủ” làng lên đồn “răn dạy” ra sao? - Lân ấn vào tay Hoàn bát nước vối. - Ờ, ờ… Nó bắt làng mình mai đưa sang đồn một trăm phu, nộp ba trâu, năm lợn, mười gà, một trăm cây tre để rào bốt, san đường… Ông Hoàn đặt cái bát không xuống phản, vê thuốc lào nhồi vào nõ điếu, thủng thẳng… - Mẹ tổ nó… - Anh Thịnh bật lên - Ngồi đấy mà gọi phu, gà lợn… Chúng ông cho cả người về đào hố chôn chúng mày một thể… - Anh lại nóng rồi…- Lân xoa tay vào vai anh Thịnh - Bình tĩnh chứ… Biết vậy để mình chuẩn bị. Sáng banh mắt, trên con đường vắng lặng của Đức Đại, những tốp người uể oải, lừ đừ sang bốt. Mới đến đầu phố Giỗ, bà con đã túm tụm cả lại. Hương chủ Hoàn miệng hô hào, tay vung roi rối rít nhưng chẳng vụt vào ai. Cái roi trong tay ông cứ quay tít giữa không khí. Mắt ông nhìn đám dân của làng đang uể oải đi phu thật hiền. Cổng bốt đã mở, há hoác như mồm con cá ngão khổng lồ ngoài sông Cái chỉ chờ nuốt tất cả những gì không may rơi vào đó. Thằng đội Gầy đứng cạnh viên cai nguỵ, mắt nó xanh lét như mắt mèo đêm ba mươi. Bộ quần áo “bắt gà” lùng nhùng những túi… Thi thoảng, nó nghiêng đầu, ngó chỗ này, xăm chỗ nọ rồi quay sang viên cai, xổ ra một tràng tiếng Tây nghe cứ rối hoăng canh hẹ. Đôi lúc hứng chí, nó lại nói vài câu tiếng Việt bập bẹ, lơ lớ. Đội Gầy đang thúc viên cai kiểm đếm số phu ốp từ Đức Đại sang. - Hương chủ Đức Đại đâu? Bao nhiêu phu, bao nhiêu gà, lợn, trâu… Tre pheo thế nào? Sao còn lờ vờ mãi ngoài đấy? Không dồn chúng nó về cả đây, quan đồn điên lên thì mạng chúng mày là cái tép… - Dạ thưa quan lớn… - Hương chủ vận áo the đen, khăn xếp, cúi người, ra vẻ khúm núm - Đức Đại chúng con đã gắng lắm rồi mới được thế này… - Lắm nhời quá! Cụ thể thế nào? Sao nhìn thưa thớt thế? - Dạ bẩm, dạo này gió độc nhiều, dân đói khát phiêu tán tứ bề kiếm miếng ăn nên chúng con hô hào mãi mới dồn được có bảy chục phu, một trâu, hai lợn, ba gà. Thế cũng đã là róc hết đến xương rồi đấy ạ. Mong quan đồn xem xét, thương cho dân con nhờ… - À, đám này… định làm loạn hay sao mà chống lại lệnh quan hả? - Viên cai vung tay, mặt đỏ văng, cái trán thấp tè kéo đôi mắt lươn xếch ngược - Bảo làng mày phải đưa đủ một trăm phu, ba trâu, năm lợn, mười gà mà chúng mày chỉ có nộp thế là sao? - Thưa thầy cai, chúng tôi cũng muốn nộp đủ lắm, nhưng không biết đào đâu ra được nữa. Không tin, thầy đội cứ xuống làng xét lại ạ! - Hương chủ xoa xoa bàn tay vào nhau, dáng điệu vẫn hết sức nhũn nhặn. Không biết viên cai đội quay lại xì xồ gì với thằng đội Gầy, chỉ thấy thằng này quắc đôi mắt cú vọ, nhăn cái mũi quạ, chỉ tay vào đám dân đang đứng cúi đầu dưới sân, xổ một tràng như người xổ ruột. Nó vớ cái roi gân bò trong tay cai đội, nhảy ba bước xuống nền sân, vung roi quất túi bụi vào đám người đứng gần. Ngọn roi của đội Gầy cầy lên manh áo nâu đã bợt vì mưa nắng, mồ hôi của những người dân, rách toạc, phơi khoảng da lưng gầy guộc, rớm máu. Người bị vụt ôm đầu nhăn nhó. Người đứng gần lùi dần ra, tránh nỗi giận dữ điên cuồng vô lối của tên đội bốt. Viên cai đội tái mặt. Hắn nhảy theo thằng đội Gầy, đúng lúc tên này vung roi lại. Cây roi vút một phát chéo má viên đội, xé một đường tướp máu. Hắn nghiêng tai, đầu cúi gằm rồi quay lại hương chủ: - Mẹ chúng mày, làm khổ ông. Dân làng mày cứng cổ, chống lệnh quan, thiệt thân thì cứ liệu hồn. Đừng có vải thưa che mắt thánh. Giờ san phu ra. Những thằng khoẻ vào xây bốt. Một nhóm mấy thằng này ra lấp đường. Mẹ cha mấy thằng du kích, không biết chúng nó nốc gì mà khoẻ đào khoét thế. Đường cứ san lấp hôm trước, sáng hôm sau chúng nó đã lại khoét cho toe toét ra rồi. Cứ khoét khoét, đào đào, moócchê ông câu cho mấy phát thì tan xác. Đám mấy mụ kia quét dọn, thổi cơm nấu nước, giặc quần áo cho ông đội và các ông… Cẩn thận đấy. Rau, gạo củi lửa có  xuất rồi, ăn bớt, ăn xén là ông móc họng ra, nghe chửa? Thôi, biến mẹ chúng mày vào việc đi, ngứa mắt ông quá. - Dạ, tuân lệnh ngài… Ngài rộng bụng thương tình thế này là phúc lắm rồi - Quay xuống chỗ dân làng đang túm tụm lại, hương chủ vung tay: - Thôi, đi làm đi. Đừng để quan trên nổi giận. Dân làng lục tục theo sau hương chủ. Phần đi xây bốt, phần phục vụ, tốp đi san đường. Trong tốp san đường có Bạ. Anh đi quanh, nói thật khẽ: - Bà con mình cứ tà tà làm. Ngày ta lấp, đêm ta lại phá. Chúng đang điên cuồng rối tinh canh hẹ chửa tính ra phải làm thế nào để gỡ lại mình. Nhưng bà con đừng găng quá. Nếu găng quá nó lại kiếm cớ khủng bố mình. - Này - cụ Cánh đi bên cạnh, vỗ vai Bạ - Các cậu xem thế nào chứ, cần phải có cách trước đấy. Nó gọi nhiều phu, bắt mình cống nộp nhiều mà mình điều phu ít, nộp ít gà, ít trâu, ít lợn… Chắc nó chẳng câm họng để yên đâu. - Cấp trên của ta cũng đã có kế rồi. Bà con cứ làm theo anh em trong ban tuyên truyền ở đây là được. Nhất nhất mọi việc đều không được manh động. Không được để quân địch lợi dụng khủng bố mình. Mấy làng bên kia, nó khủng bố trắng, giết hại dân làng nhiều lắm rồi. Làng mình, nhất định không được để xảy ra cảnh ấy. Việc dân Đức Đại không đủ phu, nộp thiếu trâu, gà, lợn, chống bắt lính khiến bọn Tây trong bốt Giỗ điên cuồng. Chúng biết, dân phản đối do Đảng viên chỉ đạo nhưng chưa làm thế nào để bắt được cán bộ ta. Đám quan thầy trong bốt Giỗ tụm lại. Trong mắt chúng, Đức Đại trở thành cái gai cần phải nhổ. Chiến dịch tát nước bắt cá, tách cán bộ, đảng viên ra khỏi dân của địch bắt đầu. Hàng tuần liền, ngày nào bọn lính bốt Giỗ cũng càn Đức Đại. Trước khi vào làng, chúng dùng đại bác từ bốt giã vào làng một hồi, rồi quân nguỵ cùng quân Pháp bắt đầu bao vây kín làng, nhăm nhăm súng, ập vào ốp dân ra ngoài đình điểm mục. Mặc cho dân làng nháo nhác ngoài sân đình, quân địch vác những cái thuốn dài, lùng vào từng nhà thuốn, xăm hầm bí mật, tìm bắt cán bộ. Rất may, khi đào hầm, bà giáo Thuận đã nghĩ ra cách ủ đống giấm ngay bên, khi có động chỉ cần gạt sang nắp hầm nên bọn Pháp không thể tìm ra hầm trú ẩn của Lân. Điều ấy khiến anh rất gần dân. Dân làng rất ngạc nhiên khi thấy quân Pháp càn vào gần tới đình vẫn thấy Lân bên họ, vận động, an ủi bà con, khi quân Pháp ập vào lại không thấy anh đâu nữa. Khi quân Pháp vừa rút đã lại thấy anh xuất hiện, lo công việc của Đảng, của làng. Sự xuất hiện của Lân và các đảng viên trong thời khắc khó khăn đã khiến dân yên tâm, tin vào đường lối lãnh đạo của Đảng trong công việc hàng ngày họ đang làm. ° ° Đường mười bẩy, đường một chín hai đoạn qua Nghĩa Hưng liên tục bị đào xới. Gọi phu, bắt lính đều không đủ, quân Pháp càng điên cuồng càn quét, dân càng bền gan đấu tranh. Không công khai phản đối, không chống lại, chỉ không có đủ. Không thể chấp nhận ý chí gan lỳ bám đất, bám làng của dân Đức Đại, quân Pháp quyết định nhổ phắt cái gai trong mắt chúng. Làng ở trong tầm đại bác của địch, lại sát nách bốt Giỗ nên chỉ vài trăm bước chân, quân Pháp đã ập vào. Việc tổ chức chống càn trở nên vô cùng khó khăn. Chỉ có thể tẩn lại chúng theo kiểu du kích. Du kích Đức Đại hoạt động mạnh về đêm. Phần còn lại, tập trung làm binh vận, thọc sâu vào lòng địch. Đêm trước, được nhân mối dẫn đường, du kích đột nhập vào lưng Camp Phương Điếm, phá mảng tường rào to tướng địch rào quanh Camp. Bên bốt, anh em giật mìn nổ tung một góc hàng rào bốt Giỗ. Lân đăm đăm về phía đông ngóng mặt trời lên nhưng bốn bên bịt bùng bởi  sương mù. Sương như dòng lũ dìm tất cả trong biển trắng mịt mùng. Hơi nước từ mặt ao bên cạnh bốt cuồn cuộn bốc lên như khói. Anh dõi mắt ra rìa làng. Không còn đường chân trời. Ngay cả khu vườn nhà anh cũng nhù nhoà sương. Anh đang lắng tai nghe động tĩnh từ phía bốt Giỗ. Trời hửng sáng. Chẳng rõ từ lúc nào, mặt trời đã lách sương chui ra. Giữa màn sương nhập nhoà, vầng cầu lửa rực rỡ mọi ngày giờ hệt như một trái cam chín muộn treo lủng lẳng giữa không trung. Nó cũng ngái ngủ chẳng khác gì đám lính uể oải trong đồn. Tiếng quát om sòm của thằng đội Gầy quằn quại giã vào khiến màn sương tan tác. Giọng nó ông ổng chẳng khác gì tiếng chó tru. Mảng tường rào bị vỡ bên căng cùng tiếng lựu đạn phá giấc ngủ của đội Gầy hồi đêm khiến nó rống lên giữa mịt mùng sương sớm. Đại bác trên tháp canh hai đầu bốt Giỗ bắt đầu khạc lửa phụ hoạ cho tiếng thét của thằng đồn trưởng. Dân làng nháo nhác kéo nhau chạy ra ngoài. Nào biết chạy đi đâu, cứ quanh quẩn từ làng ra ruộng rồi lại từ ruộng vào làng, hoặc làng này chạy sang làng khác, yên tiếng súng lại bồng bế nhau về. Lần này khác. Cơn điên của thằng đội Gầy khiến hai khẩu đại bác quay nòng bắn ngay xuống làng Giỗ rồi vươn sang Đức Đại. ° ° Chắt con vừa từ khu căn cứ kháng chiến của xã bên làng Dôi lần về. Cô đang men theo bờ giếng làng định vào nhà. Dạo này, do hay qua lại, Chắt con không lo gặp đám lính nguỵ bên Camp nữa vì đã có nhân mối là người phiên dịch trong đồn làm áo giáp cho cô. Cô chỉ lo tránh bọn Tây đồn. Toàn lũ Tây đen, Tây trắng, lốc nhốc như ma như quỷ. Đàn bà, con gái không may rơi vào đôi mắt không tròng của chúng xem như hết đời. Vừa men theo bờ giếng bị nước vỗ hõm sâu vào bờ như hàm ếch, Chắt con lom khom ngó lên. Trời chưa sáng hẳn, đám lính trong đồn chưa thể đi càn sớm vào lúc này. Đang suy tính, cô sững lại. Tiếng đại bác vẫn bắn oàng oàng nhưng trên đường thôn, lối ngõ vào nhà cô đã nghễu nghện từng tốp lính đi càn. Không thể quay lại con đường cũ, Chắt con đành thụp xuống bờ giếng chỗ hàm ếch sâu nhất. Đầu cô cúi thấp, hy vọng đám lính Tây không nhìn xuống dưới hườm, và nếu không may nhìn thấy, chúng cũng nghĩ một bà già nào đó đang đi đại tiện. Trống ngực Chắt con đập thì thụp. Cô lo cho mớ tài liệu đang giấu trong người. Tiếng chân đám lính đạp mặt đất trên đầu cô thùm thụp. Một tốp… Hai tốp… Ba tốp… Rất may, chúng không để ý đến bờ giếng nên chẳng thấy cô. Chỗ này hàm ếch ăn khá sâu vào bờ, cỏ dây, cỏ chỉ lại ngoi dài, phủ bên ngoài như tấm rèm che. Vả lại, không thằng Tây nào lại điên rồ, cúi đầu nhòm xuống bờ giếng sát bên đồn. Chúng vẫn chắc chắn không một tên Việt Minh nào dại dột ẩn nấp ở đó. Chờ cho đám lính khuất dạng, Chắt con ba chân bốn cẳng nhảy vào ngõ. Vòng người đông lắm. Vòng trong vòng ngoài. Cô chột dạ. Không lẽ thầy u cô làm sao… Chắt con nhào vào. U cô ôm chầm lấy con gái, nước mắt của người mẹ già không còn để tràn trên mặt. Chắt chỉ thấy hai giọt nước mắt của u cô rỉ ra từ đôi mắt đục, quánh lại như keo. Trên chiếc chõng tre, cu Đôn nằm như đang ngủ. Thầy cô ngồi thẫn thờ bên cạnh. Ai đó kéo cô vào. Gương mặt thằng Đôn như thiên thần. Nhưng nó không vùng dậy, vòng tay ôm gang hông cô léo nhéo kể chuyện như mọi khi. Cu Đôn mới năm tuổi, mẹ nó lại mất rồi nên bén hơi dì như bện. Chính cái tên Chắt con của cô cũng gợi nó nhớ về người mẹ đã khuất của nó. Mẹ nó là chị gái cô, người làng vẫn gọi là Chắt nhớn. Thế đấy. Nó là niềm vui, là hy vọng của thầy u cô. Nó là hiện thân những gì chị gái cô còn để lại trên cõi đời này. Vậy mà giờ sao nó nằm im lìm thế kia? Chắt con nhào đến. Cô lay nhẹ, cu Đôn vẫn không động đậy. Người nó vẫn còn hôi hổi nóng. Nhưng không phải nó đang ngủ. Chắt biết. Chân cô khuỵu xuống. Trên vầng trán xanh mảnh, bao một lớp lông tơ mịn màng, phơi một lỗ thủng sâu hoắm. Không một vết máu. Viên đạn đi qua vầng trán, găm lại trong đầu cháu cô. Đôn ơi. Tim Chắt dồn lên. Nỗi uất ức căm hờn chất chất bao ngày với quân xâm lược bỗng dội về như lũ. Nhất định chúng nó phải đền tội. Bao mái nhà ở làng này đã bị chúng đốt, bao người dân đã chết dưới họng súng ác ôn của quân giặc. Và giờ, đến đứa cháu vô tội của cô bị chúng giết hại. Phải phá tan cái bốt khốn kiếp đang chềnh ềnh bên cạnh nhà cô kia. Nó là cái tổ quỷ của những con quỷ mắt xanh, mũi lõ. Trời đang lạnh. Nhưng Chắt con chỉ muốn nhúng ngay đầu vào chậu nước cho đỡ nóng. Máu sôi sùng sục khiến cô nóng như bị lửa rang. - Mất cả gạo lẫm tấm rồi, Đôn ơi! Tiếng khóc cháu uất nghẹn của u cô khiến Chắt con sực tỉnh. Không thể để nỗi đau riêng che nhiệm vụ lúc này. Chắt con gạt nước mắt, đứng dậy. Phải lợi dụng ngay tình huống này để chuẩn bị đấu tranh, bắt chúng phải chùn tay, không được vô cớ càn quét, bắn giết dân làng...  ° ° Để công khai nắm thông tin của địch nhanh nhất, kịp thời chỉ đạo dân đấu tranh, nhiều phương án dò tìm thông tin của chúng được ta đặt ra. Lân kéo anh em trong ban thông tin tuyên truyền cùng du kích, quân báo trà trộn vào những người đi chợ. Chợ Cuối là chợ lớn của vùng, người các nơi về buôn bán, trao đổi hàng hoá rất đông. Các mặt hàng, từ thứ lớn nhất trong nhà nông lúc ấy là con trâu đến thứ nhỏ nhất là cái chổi lúa đều được bày bán. Nhà vốn có nghề làm cốm ngon nổi tiếng, đôi lúc Lân theo mẹ ra chợ bán cốm. Thúng hàng cắp bên hông, anh nghiêng chỗ này, ngó chỗ khác mà không sợ địch phát hiện. Phía dãy hàng rau, anh Bạ cũng đang nhắc mớ rau cần, chăm chú như người chọn mua, rồi kín đáo đưa mắt ra hiệu cho Lân. Chắc chắn anh Bạ đã nhận được thông tin từ đội thiếu niên quân báo liên xã. ° ° Những khó khăn trong trinh sát tình hình địch khiến Chi uỷ Nghĩa Hưng quyết định thành lập đội thiếu niên quân báo liên xã. Trinh sát là du kích không thể vào vai chăn trâu, không thể công khai lại gần căng, bốt hay thà thiên khăng gụ với đám lính nguỵ để moi tin như con trẻ. Nhiệm vụ ấy được giao cho đội thiếu niên quân báo thực hiện. Tổ thiếu niên quân báo tập hợp những thiếu niên can đảm, lanh lợi và được giao nhiệm vụ rõ ràng. Bùi Quang Lưu được chọn làm đội trưởng. Nguyễn Thị Tằm làm đội phó. Phạm Đắc Tiềm, Đặng Duy Trừ, Bùi Quang Hịch, Nguyễn Thị Mát, Nguyễn Thị Máng… làm đội viên.  ° ° Năm đội viên quân báo thả trâu cùng đám trẻ con ở cánh đồng gần Camp, bốt và con đường mà giặc thường đi càn. Tằm, Mát đang nhảy dây. Vòng dây quay vun vút trong đôi tay mềm mại. Một đôi, hai đôi…ba đôi… năm nhăm đôi, năm sáu đôi… Miệng đếm như hát, tay vung đều, chân nhảy nhịp nhàng, nhưng đôi mắt hai bạn vẫn dõi ra con đường trước mặt.  Bên đám đất trống, Tiềm, Trừ, Hịch lúi húi xúm vào đồng cái mới đổ được. Đồng cái tròn xoe, mảnh, dẹt, nhưng lại đằm, mổ vào đám đáo cạnh nhảy tưng khiến những đáo đôi, đáo ba bung ra như hoa lửa… Lưu vừa lùa trâu vừa cảnh giới. Cái roi trâu quay tít trong tay. - Này, Tằm! Đếm kỹ nhá… - Ừ, ba mươi lính, cả Ma Rốc, Đại Hàn… Mỗi thằng vác một súng. Còn cả những khẩu to đùng phải mấy thằng khiêng… tao chưa nhìn ra loại súng gì… - Ối giời. Trung liên đấy. Có thế mà nhìn mãi không ra. Sao nhảy dây, nhảy nụ thì tài thế? Hịch càu nhàu. Nhìn từ ngoài vào, không ai mảy may nghi ngờ các em làm trinh sát. Vẫn nhảy dây, chăn trâu, đánh đáo… nhưng điều các đội viên quân báo ghi vào đầu không phải là mấy ván đáo cộ, chẳng phải mấy nụ, mấy hoa, cũng chẳng phải vài ván ô ăn quan. Mặt trời tà tà gác chân tre, Lưu tập hợp đội quân báo. Cả đội kéo trâu về buôc quanh gốc duối cổ thụ um tùm trùm bóng, i ỉ tiếng dế hát. Tằm hý hoáy chép con số các bạn báo trong đội đưa lại cho Lưu: - Hôm nay địch đi năm xe, gần sáu mươi lính, cả Tây trắng, Tây đen, nhiều nhất là Ma rốc. Chúng vác theo hơn năm mươi súng, cả tiểu liên, trung liên, máctuyn… Mỗi thằng lại giắt thêm cả lựu đạn. Giờ đi càn khác mấy hôm trước nhưng vẫn tầm sáng, quãng bảy rưỡi, tám giờ… - Bây giờ ai về nhà nấy, ngày mai mỗi người bện thêm một nùn rơm! - Dài hay ngắn? Trừ thót bụng lôi. Dây thừng căng, kéo cái sẹo làm mũi con trâu mộng trễ ra, hất cổ hỏi với lại. - Quấn vừa hai vòng bụng. Mai vẫn tầm như hôm nay, tập hợp chỗ cũ. Ngày qua ngày, những thông tin chính xác của đội thiếu niên quân báo, kết hợp với tình hình du kích trinh sát được, chi uỷ Nghĩa Hưng đã tìm ra phương án đánh địch hiệu quả nhất. ° ° Thằng đội Gầy điên cuồng. Mấy trận càn gần đây, không biết tại sao, lính nó đi càn toán nào đụng du kích toán đấy. Vài chục thằng đi, không kiếm chác được gì lại còn vác xác mấy thằng, thêm dăm ba thằng bị thương, thập thễnh dìu nhau về bốt. Đang lồng lộn, đội Gầy chợt giật mình nhảy cồ cồ như giẫm phải than hồng. Đùng, đoàng… Lép bép… Đùng. Tiếng nổ lại vọng ra ngay cạnh bốt. Hắn nhảy liền hai bước vào trong, men theo giao thông hào, chui vào lô cốt. Đám lính nhốn nháo như ong vỡ tổ bên ngoài. Chúng nháo nhào kéo nhau chui vào lô cốt, miệng lắp bắp: - Việt Min! Việt Min! - Trời ơi! Du kích dám đánh cả vào đồn rồi! Một thằng nguỵ hét toáng lên. Đang núp đầu trong lô cốt, nghe quân lính hò hét xô nhau chạy, mắt đội Gầy long như mắt trâu điên, túm tên thông ngôn đang run như giẽ bên cạnh: - Thằng nào chạy, bắn vỡ sọ cho ông! Mẹ chúng mày! Lũ khốn kiếp! Âm thanh như tiếng pháo đùng chen giữa tiếng lép bép, lốp đốp của nứa cháy nổ. Mùi thuốc súng khét lẹt. Đám đội viên quân báo ôm nhau cười như nắc nẻ. Hôm qua, lúc chơi trò đuổi bắt để kiếm cớ chạy dọc ngang những con đường lớn nhỏ trong xã trinh sát địch trên đường mười bẩy, đường một chín hai, Lưu được anh Thịnh bày cho trò này. Sáng nay, cưỡi trâu lượn mấy vòng vẫn không thấy bọn địch trong bốt, trong Cămp chuẩn bị đi càn, cả đội nháy nhau đi nhặt vỏ đạn bọn địch bắn văng khắp làng rồi kéo ra đám ruộng hoang ngoài bốt Giỗ. - Hịch ơi! Lưu cất tiếng gọi. Hịch, Trừ lễ mễ ôm đám nùn rơm cả bọn mang từ nhà ra, lẻn lại gần bốt, quây lại. Tằm, Máng, Tiềm bò theo, đổ đám vỏ đạn nhặt được vào. Lưu chúm môi thổi lửa. Đám khói ở đầu chiếc nùn rơm chuyển màu trắng đục, màu cam sẫm rồi ngọn lửa nhỏ bùng lên. Lưu đặt đầu nùn rơm vào giữa đám nùn rơm quây tròn đống vỏ đạn. Cả bọn bò ra ngoài, dắt trâu sang cánh đồng bên kia đường. Thuốc súng trong vỏ đạn bắt lửa nổ lốp bốp vọng vào đồn giặc. Những ngọn lửa nhảy nhót, nổ, làm bắn tung đám hoa cà, hoa cải. Đám lính trong đồn nghe tiếng nổ như pháo cối chen pháo đùng. Không biết tiếng nổ phát ra từ đâu, chúng đâm hoảng, nháo nhác như gà phải cáo. Ngày hôm ấy, chúng ít ngông nghênh ra càn làng. Nỗi sợ bị du kích phục đánh ám ảnh chúng ° ° Ban thông tin tuyên truyền, địch vận nhận nhiệm vụ hướng dẫn đội thiếu niên quân báo liên xã hoạt động, thực hiện công việc lớn hơn. Tối nay, Lân cùng các anh Thoại, Thịnh, Bạ sẽ họp toàn đội và giao việc cụ thể. Trời không một vì sao, thấp và đen như mực. Cả bầu trời như một cái vung xoong khổng lồ, tối om, úp chụp xuống mặt đất. Con đường vào nhà bà Khán Tế thêm gập ghềnh. Hai bên đường, tre dây ken dày đặc như bức tường xanh, cành lá đan xen la đà, thành một tấm che um tùm. Lân ngồi trên chiếc chõng tre đã ọp ẹp, mắt nhìn ra bầu trời đêm. Anh lắng tai, chờ tiếng bước chân các đội viên quân báo. Críc… críc… críc! Tiếng dế gáy nhịp ba vang lên. Ba tiếng gáy đáp lại.  Đúng ám hiệu. Tằm rút thang chèn cửa. Một luồng gió bấc rát rạt lùa vào khiến tấm áo Lân đang mặc dính sát vào người. Gió quất vào mặt. Đã cuối tháng hai, đầu tháng ba mà trời vẫn rét như cắt ruột. Tiềm, Trừ, Hịch lần lượt bước vào. Các đội viên đã có mặt đầy đủ. - Nhiệm vụ của đội thiếu niên quân báo giờ nặng hơn - Lân bắt đầu cuộc họp - Không chỉ đi trinh sát, đội quân báo sẽ nhận truyền đơn từ ban tuyên truyền, địch vận, mang rải ở mấy thôn quanh xã và nghe xem địch phản ứng thế nào. - Bao giờ thì chúng em làm ạ? Trừ sốt ruột. - Bắt đầu ngay từ ngày Quốc tế phụ nữ 8 -3 này. Bây giờ, chúng ta chia tổ... - Chúng em sẽ thành mấy tổ? - Hịch nhanh nhẩu. - Cứ từ từ… Cậu chỉ hay hớt… Lưu nghiêm giọng, dáng chững chạc của đội trưởng… Lân phì cười. Nét ngây thơ của các em đang góp công vào những việc trọng đại của người lớn. Giá không có cuộc chiến tranh. Giá không có cái bốt Giỗ lù lù chứa đầy lính Âu Phi, lăm lăm súng đạn trong tay… Các em sẽ thanh thản đến trường, sẽ hồn nhiên nhìn theo cánh diều lượn trên bầu trời xanh thẳm mỗi chiều hè. Nhưng quân địch đã cướp của các em bao điều giản dị ấy và giờ đây, các em đang phải gồng mình thành người lớn để tham gia vào cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc, chống lại quân xâm lược. - Địa bàn của xã ta rộng, nhưng lực lượng của đội quân báo chưa đông. Vả lại, mình chỉ cần rải truyền đơn nơi đông người qua lại. Không thể đi riêng, rất nguy hiểm. Bây giờ, tôi phân công thế này: Tiềm, Trừ, Mát, Máng một nhóm. Tằm, Hịch, Vằn… một nhóm. Còn Lưu… phụ trách chung. Mọi việc, các nhóm đều phải báo cáo lại với Lưu. Lưu sẽ báo cáo lại với anh. Nội quy của đội, các em đã thuộc. Các bác, các anh rất tin cậy ở đội mình. Công việc nặng nề đấy, các em có dám nhận không? - Có chứ ạ - Hịch đứng lên, dứt khoát - Chúng em mong mãi rồi, cứ tưởng suốt ngày chỉ chăn trâu đếm lính… Cũng chán. Giờ thì được chiến đấu thật rồi… Hai tiếng “chiến đấu”, Hịch cố dài giọng cho thêm vẻ quan trọng. Anh Thịnh, anh Thoại, anh Bạ đều cố nín cười. Tiềm cố nghển, nhô cao đầu, ghé vào tai Hịch: - Tớ chỉ khoái được cầm lựu đạn tung vào đám lính lúc chúng nghênh ngang đi càn ấy. Mẹ chúng nó. Cái mặt đen cưỡm cứ ngửa tếch lên. Nom căm căm là… Lựu đạn nổ lúc ấy thì sướng nhỉ… - Thằng quái nào chả ao ước thế  - Vằn cướp lời Tiềm - Tao còn ước vớ được khẩu tiểu liên, tao lia một băng cho chết cả lũ… Nhưng chắc phen này… - Im nào! Hịch hích khuỷu tay vào sườn Vằn - Nghe xem thế nào để còn biết mình sẽ được làm gì chứ, chưa chi đã toe mỏ lên. - Các em chú ý này! - Lân cuốn tờ nhật báo cũ, gõ gõ xuống mặt chõng - Đêm mai, tổ của Tiềm, Trừ nhận truyền đơn, rải gần chùa So. Còn tổ của Tằm, Hịch, Vằn tung ở đầu phố Giỗ. Xong việc, về hầm tăng xê vườn nhà anh báo cáo tình hình… Giờ Lưu ngó xem bên ngoài địch có động tĩnh gì không? Cả đội rút ra ngoài, lẫn vào bóng tối nhờ nhờ đang giăng mành khắp con ngõ nhỏ. Trăng hạ tuần bắt đầu leo lên rặng tre ngoài bìa làng. Ngọn tre cong trĩu xuống đính vầng trăng như chiếc đèn lồng lơ lửng.  ° ° Bó truyền đơn cuộn lại như khúc giò lụa buộc chặt ngang bụng, Tiềm, Trừ men theo đường làng hướng ra bờ giếng. Đường không một bóng người, thi thoảng tiếng chim líc ríc gáy trong vòm lá. Trăng suông lờ mờ soi dáng người. Mặt ao Hàng Lậu qua ánh trăng sáng lạnh phẳng lạt như tấm kính mỏng. Hai đội viên đi sát vào nhau. Cái cổng tre nhà cụ Cánh lấp ló giữa hai hàng giậu cúc tần. Một tràng tiểu liên nổ. Đạn bay chíu chíu sượt qua tai hai chú bé. Tiềm kéo Trừ, co giò chạy. Cặp giò khẳng khiu guồng như cuốn gió. Súng vẫn bắn như vãi đạn. Sau một đoạn, Tằm, Hịch, Vằn thụp xuống rồi kéo nhau lùi vào vườn. Hịch ghé tai Vằn, thì thào: - Thằng Tiềm, Trừ gặp địch phục rồi. Không biết có sao không? - Ừ, súng nổ rát quá. Không chạy kịp thì toi mạng. Mẹ tổ nó, sao hôm nay lại đốc chứng phục ngay góc ao Hàng Lậu. Hay nó đánh hơi thấy gì? - Chắc chúng chưa biết gì đâu. Chỉ chó ngáp phải ruồi thôi. Cả ba kéo nhau chui vào hầm tăng xê cạnh nhà bà Khán Tế. Không còn thấy tiếng súng nữa. Đoán địch đã rút, Tằm, Hịch, Vằn lò dò tìm ra chỗ địch vừa phục. Mắt ba đứa căng ra như muốn chọc thủng bóng tối. Có vết máu. Cả ba lom khom dò theo. Con đường như cái ruột gà, ngoằn ngoèo lượn giữa bờ giậu tre dây. Đến cổng ông Thúc, vết máu biến mất. Hịch dừng lại. - Mất dấu rồi. Chắc hai đứa trốn quanh đâu đây thôi. - Bọn mình cứ vào nhà ông Thúc tìm xem có hai đứa trong đó không? Vết máu đến đây thì mất, quanh đây không có hầm hào gì… Vào nhá? Vằn kéo tay hai bạn. Cả ba rón rén bước vào. Con mực nhà ông Thúc hực lên mấy tiếng, nhận ra người quen, nó rít lên, vẫy đuôi rối rít. Ông Thúc hé tấm dại cửa. Nhận ra ba đội viên quân báo, ông né người vào cửa. Ba bạn bước vào. Dưới ánh đèn vặn nhỏ như hạt đỗ, Tiềm đang được bà Nhung, vợ ông Bùi Quang Thu băng bó. Vết đạn găm vào, máu nhoe nhoét khắp ống chân như ống sậy của Tiềm. - Trừ đâu rồi, Tiềm? Lưu hốt hoảng. - Không biết. Trừ cũng bị thương, nhưng nó còn chạy được, chỉ không biết chạy hướng nào thôi - Tiềm nén đau, nhìn mọi người, mặt vẫn tái nhợt. - Chắc không bị bắt đâu. Vì nếu bắt được thằng Trừ bọn địch rầm rĩ lên chứ không ắng thế này đâu - ông Thúc góp vào - Giờ đưa thằng Tiềm đi đâu? - Chúng cháu sẽ cõng cậu ấy lên căn cứ du kích - Lưu quả quyết. Nhưng khi ghé vai vào thì không cõng nổi. Tiềm nặng quá. Tới lui mãi, ông Thúc khoác thêm cái áo tơi, ghé lưng trước mặt Tiềm: - Mày lên đây, ông cõng! Chúng nó toàn như khoai dãi thế kia, tha làm sao nổi mày lên căn cứ, rồi lại rơi tất vào tay bọn bốt Giỗ thôi… Tiềm ứa nước mắt. Cánh cửa bật mở. Cả nhà sững sờ. Giụi mắt liền mấy cái, ông Thúc thở phào: - Ông Tuyển! Gớm, làm tôi hết cả hồn! - Mấy đứa trẻ đâu rồi? Thằng Tiềm đâu? Ông Tuyển nhớn nhác nhìn quanh, mặt lo lắng - Đây - Ông Thúc khoát tay - nhưng thiếu thằng Trừ. Không biết nó chạy đằng nào. Cu Tiềm thì đây rồi. Nó bị thương vào chân. Thấy chó sủa nhặng, tôi chạy ra thấy nó sắp gục nên lôi vào nhà. Bà Nhung đã băng bó cho rồi. - May rồi. Chúng tôi thấy súng nổ cứ thắt hết cả ruột. Cậu Lân đang mò mẫm bên căng chờ nhân mối ra xem có thấy tin tức gì về thằng Tiềm đâu kia kìa. Này! Ông Tuyển vẫy tay với một anh du kích: - Cậu nhảo ra ngoài đấy, nháy cậu Lân về.  Thấy thằng Tiềm ở đây rồi. Còn thằng Trừ, không phải lo gì, nó bị thương nhẹ, chạy được lên căn cứ rồi. Giờ chúng tôi sẽ đưa cu Tiềm lên. Cứ thế, nhớ!