Trong những năm chiến tranh ác liệt nhất ở miền Nam, nếu ở địa hạt âm nhạc tôi viết những ca khúc phản chiến và khát vọng hoà bình thì ở phía hội hoạ, hoạ sĩ Bửu Chỉ gần như là người duy nhất vẽ rất nhiều về đề tài chiến tranh và hoà bình. Anh nổi tiếng vào thời ấy với những tranh nhỏ trên giấy vẽ bằng bút sắt mực đen. Tranh anh được in trên các tạp chí nước ngoài và gây được một dư luận rộng rãi. Trong phong trào sinh viên học sinh ở Huế gần như Bửu Chỉ và tôi luôn luôn có mặt bên nhau. Chúng tôi cùng hát với nhau trong những đêm không ngủ, những ngày xuống đường và nhiều nhất là những buổi hát nuôi dưỡng hào khí ở quán cà phê Tổng Hội. Bửu Chỉ, tự bản chất là một con người phản kháng. Anh không chỉ nổi loạn vời chính bản thân mình mà còn muốn phá phách những trật tự xung quanh. Đó cũng chính là tiền đề cho những cuộc dấn thân không ngừng nghỉ trong cuộc đấu tranh thời chiến và bây giờ muốn tiếp nối con người ấy trong hội họa. Hội họa đối với Bửu Chỉ chính là đời sống và đời sống với anh cũng chính là hội họa. Ngày xưa đã thế, ngày nay còn hơn thế nữa. Nhất là trong thời gian này. Cuộc sống đã đi qua. Thời gian đã đi qua. Đi qua nhưng không đánh mất mà ngược lại đã thai nghén một cái nhìn khác sâu thẳm hơn trong tâm tưởng về một số phận không thể nào cứu rỗi đuợc trong định mệnh mỗi một con người. Tôi có cảm giác càng ngày anh càng đi sâu hơn vào sự nghiệt ngã của một sự chọn lựa bất khả kháng của chính bản thân mình, một sự lựa chọn hình như đã được định hình từ ngày còn trẻ, những ngày mà đấu tranh và nhà tù chỉ được xem nhẹ như một sư đam mê phiêu bồng phiêu nhiên của cuộc sống. Đừng đòi hỏi ở Bửu Chỉ những gì không thuộc về anh. Cái gì chúng ta đòi hỏi hoặc tìm kiếm ở một con người chính là cái điều mà người ấy có chứ không phải cái của ta và càng không phải cái của tất cả mọi người. Lại càng không phải cái mà người ấy sẽ có. Bửu Chỉ, a rebel by nature Trịnh Công Sơn Translated by Vân Mai During the most brutal years of the war ravaging the South, if in music I was composing songs that spoke against the war and yearned for peace, then in painting Bửu Chỉ was probably the sole artist who dwelled profusely on war and peace in his work. At that time, he was renowned for his small sized sketches using black ink iron pen on paper. His work was featured on magazines abroad and succeeded in enticing a large audience. Throughout the student’s antiwar movement in Huế, Bửu Chỉ and I were almost always side by side. Together we sang during the sleepless nights of protest as well as in the days of marching, and most often we sang to rally the crowd gathered at the Student Union’s coffeehouse. Bửu Chỉ, by nature is a rebel. He not only rebels against himself but also against conventional social order. That is the premise for his relentless commitment during wartime, an attitude that he now carries over into his paintings. For Bửu Chỉ, painting is life and life itself is painting. In the past it was so, and in the present it is more so. Especially in these times. Life has gone by. Time has gone by. Gone by but not lost. On the contrary, a nascent yet more insightful perspective has emerged about a life hopelessly without redemption in each and everyone’s fate. I have the impression that he strives deeper and deeper into the predicament of an unavoidable choice that seals his fate, a choice that seems to be decided early on in his very youthful days, days when struggle and prison were looked upon lightly as fleeting passions in life. Do not ask Bửu Chỉ to be what he is not. What we ask for or seek in somebody is what that person is, and not what we are and worst of all not what everyone else is. Much less, not what the person will be. Let freedom undo all commitment or non-commitment, undo all open-minded or lackluster, undo all intellect or silent darkness. Let life be wide open or shut close. Struggle does not end. The surface of ponds and lakes, of rivers and oceans may seem serene, but on the bottom torments incessantly stir as distinct entities. This is the most profound passion of the soul who wants to awaken itself constantly, who never ceases to be aware, so that life knows no other sleep than the sleep of thunder.