Ở Anh đã lưu hành một bài thơ do tác giả khuyết danh viết tiêu đề là "Báu vật". Bài thơ có một câu như sau: "Có một thứ chỉ là một mảnh nhỏ nhưng ai cũng biết tên nó. Nó là cái đẹp nhất mà thế giới này có thể phô diễn và tán tụng". Cái mảnh nhỏ đó là bộ phận nằm kẹp giữa hai đùi người phụ nữ có tên học thuật là bộ phận sinh dục ngoài của nữ và được các nhà văn gọi một cách lãng mạn là "cánh cửa sinh mệnh" Bộ máy sinh dục nữ gồm hai phần là bộ phận sinh dục trong và bộ phận sinh dục ngoài. Bộ phận sinh dục ngoài gồm có gò vệ nữ, môi lớn, môi nhỏ, âm vật, tuyến lớn tiền đình và màng trinh. Bộ phận sinh dục trong nằm trong ổ xương chậu, gồm có buồng trứng, ống dẫn trứng, tử cung và âm đạo. Kết cấu sinh lý của bộ phận sinh dục ở mỗi phụ nữ đều cơ bản giống nhau nhưng lại có khác nhau rất lớn về kích thước to nhỏ, hình dạng, màu sắc của từng bộ phận. Ví dụ nhìn bên ngoài bộ phận sinh dục nữ giống như mặt người, trên mặt mỗi người đều có mắt, mũi, miệng nhưng kích thước và vị trí cụ thể của các bộ phận này trên khuôn mặt từng người đều khác xa nhau. Có người mũi to lại có người mũi nhỏ, mũi to không có nghĩa là khứu giác nhạy cảm hơn; có người mắt to, có người mắt nhỏ, mắt nhỏ không có nghĩa là thị lực kém. Nhưng sự khác nhau đó đã tạo nên đặc điểm riêng của từng khuôn mặt. Bộ phận sinh dục nữ cũng vậy, sự khác nhau bên ngoài đó không liên quan gì với khả năng tình dục. Ví dụ về môi lớn, có người môi lớn vừa nở to vừa dày, có người môi lớn lại mảnh và nhỏ. Có môi lớn màu đậm nét hơn phần da thịt ở xung quanh nhiều nhưng có môi lớn lại chỉ hơi đậm nét một chút mà thôi. Có người âm hộ mọc nhiều lông, có người âm hộ rất ít lông, thậm chí không có lông. Có người lông âm hộ không giống màu tóc. Điều này không có gì lạ, cũng giống như râu của nam giới khác với màu tóc vậy. Môi nhỏ cũng vậy. Có người môi nhỏ rất hẹp nhưng có người môi nhỏ lại rất dài, dài ra tới tận mép ngoài của môi lớn. Màu sắc môi nhỏ cũng khác nhau, có cái màu hồng nhạt, có cái màu nâu đậm, thậm chí có cái hai màu, xung quanh là màu nâu ở trong lại là màu hồng nhạt. Nhìn theo góc độ sinh hoạt tình dục, cái người ta quan tâm nhất là âm đạo và âm vật. Hai cái này có liên quan trực tiếp với sinh hoạt tình dục. Có người gọi âm đạo là cái thùng, nghe không được trang nhã nhưng lại khá đúng về mặt hình tượng nên ta thông cảm được cách gọi đó. Nhưng không vì thế mà hình dung âm đạo như một cái hố, trên thực tế nó là một khoảng không gian kín, có khả năng giống như khí cầu, khi chưa được kích thích thì các vách âm đạo sát nhau. Ở cửa âm đạo của gái trinh còn có một màng trinh mỏng đóng kín cửa âm đạo. Màng trinh không hoàn toàn kín mà có một lỗ nhỏ để máu kinh nguyệt chảy ra khi đã đến tuổi dạy thì. Âm đạo thực chất là một bộ phận cơ có tính đàn hồi, có thể co lại và nở ra. Khi nở ra có thể để dương vật đưa vào và thai nhi thoát ra. Khi co lại thì đút một ngón tay không lọt (tất nhiên không thể chọc mạnh). Mức độ co dãn âm đạo ở từng người khác nhau xa. Âm đạo của gái chưa chồng đều khá khít chặt, cơ có nhiều sức đàn hồi. Sau khi sinh nở, âm đạo rộng ra. Nhiều người không hiểu rõ tiềm năng co dãn của âm đạo, chồng lo cho vợ sợ đưa vào sẽ làm vợ đau đớn còn vợ thì lo giao hợp sẽ gây ra tổn thương. Thực ra những lo ngại này đều là vô ích. Tiềm nâng co dãn của âm đạo có khi khá ghê gớm. Âm đạo tuy chỉ dài 7 - 8 cm nhưng phản ứng kích thích tình dục có khác nhau. Các đầu mút thần kinh có phản ứng kích thích tình dục có khác nhau. Các đầu mút thần kinh có phản ứng khi cọ sát đều tập trung ở gần cửa âm đạo nên đoạn 1/3 phía ngoài phản ứng tình dục nhạy cảm hơn đoạn 2/3 phía trong âm đạo. Dương vật của nam khi cương cứng đều vượt quá độ sâu này, do đó dương vật lớn nhỏ dài ngắn khác nhau không liên quan nhiều đến việc bên nữ có được thoả mãn tình dục không. Có một số phụ nữ thích dương vật to là không dựa trên cơ sở sinh lý mà chỉ là do yếu tố tâm lý mà thôi. Nhưng đoạn 2/3 phía trong âm đạo nhạy cảm nhiều với sự cọ sát nên có một số phụ nữ rất thích được chọc sâu trong giao hợp cũng là có lý do vậy. Âm đạo còn có một đặc điểm sinh lý quan trọng là ở lỗ của âm đạo có một cơ vòng. Khi giao hợp đạt tới cao trào, cơ vòng này co lại, bên nam cảm thấy dương vật mình như có bàn tay nắm nhẹ nên thích thú hơn. Nhưng có vơ vòng ở một số phụ nữ đàn hồi kém, nhất là sau khi sinh nở, bên nam sẽ không cảm thấy rõ ràng như vậy khi giao hợp đạt tới cao trào. Cần nói thêm một điều nữa, âm đạo nằm phía dưới niệu đạo, hai bộ phận này ở sát liền nhau nên có một số người thường hay bị lẫn lộn. Khi được biết hạ bộ nữ có hai đường thông, một đường để bài tiết, một đường để sinh nở, người ta kinh ngạc lắm. Bi đát hơn nữa, có người lại tưởng niệu đạo là âm đạo nên giao hợp đúng vào đó. Bản thân âm đạo không có tuyến bài tiết nhưng lại có một búi mạch máu rậm rạp, toàn bộ vách âm đạo đều được che phủ bằng một màng dính. Khi hưng phấn tình dục, mạch máu trong âm đạo sẽ nở to, chảy ra một dịch nhầy làm trơn âm đạo để tránh khỏi làm tổn thương âm đạo trong cọ sát lúc giao hợp. Chất dịch nhầy do màng dính của âm đạo tiết ra có thể duy trì tình trạng trơn nhầy. Âm đạo của một phụ nữ bình thường hơi ướt và tỏa ra một mùi tự nhiên. Nếu có mùi lạ thì có thể do viêm nhiễm âm đạo. Ở vách âm đạo thường xuyên có tế bào rơi rụng, tế bào này lẫn với dịch nhầy tạo thành chất bạch đới, nếu không kịp thời rửa sạch bạch đới tích tụ ở các nếp nhăn ở cửa âm đạo thì có thể sinh ra mùi hôi. Nữ giới không nên e thẹn về chuyện âm đạo có mùi, càng không được dùng thuốc khử mùi hôi có thể làm tổn thương đến tổ chức nhạy cảm của âm đạo. Một số nam giới nhân chuyện thân thể nữ giới có mùi lạ đã bịa ra một chuyện tiếu lâm như sau: một người mù đi qua một hàng cá đầy mùi cá toả ra, anh ta vội dừng bước và cung kính chào "Xin chào các cô em!” Chỉ cần âm đạo không có bệnh và thường xuyên làm vệ sinh hạ bộ là hoàn toàn có thể yên tâm không phải lo gì về chuyện toả mùi này Nói thật chặt chẽ, âm đạo không thể hoàn toàn được coi là bộ phận sinh dục mà nó còn kiêm chức năng sinh đẻ. Bộ phận nhạy cảm nhất trong tác dụng của nữ không phải là âm đạo mà là âm vật. Âm đạo chỉ có rất ít đầu mút thần kinh còn âm vật lại có rất nhiều đầu mút thần kinh nhạy cảm với tình dục. Về mặt tổ chức học, âm vật và dương vật có tính chất giống nhau nhưng có điều khác là đầu mút thần kinh tập trung ở âm vật dày đặc hơn ở qui đầu dương vật nhiều. Căn cứ vào sự hiểu biết hiện nay, khả năng duy nhất của âm vật chỉ là bộ phận cảm thụ tình dục và truyền cảm thụ tình dục của nữ. Theo số tài liệu điều tra, có 2/3 nữ giới thích được kích thích vào âm vật hơn âm đạo, khoái cảm kích thích âm vật lớn hơn nhiều. Hai ông bà Mastess cho rằng âm vật là bộ phận sinh dục quan trọng nhất của nữ, kích thích âm vật thích đáng là sẽ gây ra hưng phấn tình dục ngay, cao trào tình dục của nữ cần có kích thích âm vật. Họ còn nói độ nhạy cảm ở đầu âm vật rất mạnh, nếu kích thích quá mức sẽ không khoái nữa, vậy kích thích thân âm vật tốt hơn kích thích đầu âm vật. Theo đà phát triển của khoa học tình dục, người ta càng biết sâu hơn về âm vật. Âm vật của nữ không phải ai cũng như ai. Có người âm vật rất nhỏ, có người âm vật lại rất to, có người âm vật lại chia làm hai phần, liền nhau ở đáy. Có người bao bì âm vật rất dài, mặt trên có nhiều nếp. gấp. Có người bao bì lại rất nhỏ, mặt trên rất ít nếp gấp. Âm vật dị dạng có khi là một thứ bệnh. Ví dụ bao bì âm vật dài quá có thể làm ảnh hưởng đến phản ứng tình dục, cần được chữa trị. Dùng kích thích tố nam quá mức thời gian dài và trực tiếp kích thích âm vật nhiều lần thời gian dài cũng có thể làm cho âm vật to ra. Âm vật tuy có tác dụng rất lớn nhưng không phải là một bộ phận dễ nhận ra vì bình thường nó được bao bì che kín, ngay trong xã hội hiện đại cũng ít người nhận biết nó hoặc căn bản không biết là có tồn tại bộ phận đó. Có một chị phụ nữ khi giao hợp cảm thấy đau khác thường giống như cảm giác cát rơi vào mắt. Chị bèn đi bệnh viện khám mới tìm ra nguyên nhân. Thì ra chị không biết có tồn tại âm vật nên chưa bao giờ làm vệ sinh chỗ đó sạch sẽ, kết quả làm cho cặn bẩn tích tụ trong bao bì khiến cho âm vật vừa khô vừa rắn. Thảo nào chị cảm thấy đau khi giao hợp. Mặc dù các chuyên gia về khoa học tình dục đưa ra luận chứng đầy đủ nhưng vẫn có người không chịu kích thích âm vật. Họ nói trước đây không biết điều đó nhưng khi giao hợp vẫn đạt được cao trào, có sao đâu. Nói như vậy cũng có cái lý của nó. Trong quá trình giao hợp, khi bên nữ tiến vào giai đoạn hưng phấn kéo dài, cơ của âm hộ co lại làm cho âm vật co lại rời xa âm đạo, lúc đó dương vật không thể kích thích trực tiếp vào âm vật, nhưng như vậy không có nghĩa là âm hộ không được kích thích một cách gián tiếp. Bao bì âm vật dính liền với môi nhỏ, dương vật thụt ra thụt vào trong âm đạo sẽ tác động đến môi nhỏ và gây tác động dây truyền đến âm vật. Ngoài ra xương cùng của bên nam có thể cùng cọ sát vào âm vật.