Một chiếc xe Jeep mui trần và một chiếc xe tải cỡ trung đậu kín đáo dưới tầng cây nơi một ngã rẽ trên quốc lộ gần địa đầu cuối huyện, chỗ tiếp giáp ngọn đèo hiểm trở. Một số cán bộ hỗn hợp gồm công an, quân đội, thuế vụ, các đoàn thể đang phối hợp làm công tác quản lý thị trường, chủ yếu bắt chè và cà-phê buôn lậu chuyển về Sài Gòn. Theo sự phân công của ban chỉ đạo huyện, Hoài có mặt trong nhóm người này để nắm tình hình tuy anh không trực tiếp làm công tác này. Thời gian qua, việc thu mua sản phẩm và đóng thuế, nguồn thu nhập tài chính chủ yếu của huyện bị sút giảm nghiêm trọng. Bao nhiêu nghị quyết đưa ra và được tổ chức học tập, phát động trong nhân dân có rất ít hiệu quả. Chè, cà-phê là những mặt hàng nhà nước độc quyền quản lý, phải xuất khẩu để thu ngoại tệ. Nhân dân phải làm nghĩa vụ thuế đối với nhà nước. Phải thắt lưng buộc bụng khi đất nước còn khó khăn. Sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật... Cán bộ đi nói rã miệng, các loa truyền thanh oang oang suốt ngày đêm nhưng hơn nửa năm rồi mà huyện chỉ thu mua chưa tới 20% kế hoạch. Có xã chỉ đạt 5%, gần như hoàn toàn không quản lý được sản phẩm. Huyện ủy, ủy ban nhân dân huyện đã mở nhiều hội nghị để xem xét vấn đề và cuối cũng đã rút ra kinh nghiệm là phải dùng đến biện pháp mạnh. Nhân dân chưa giác ngộ, bọn con buôn bất chấp pháp luật, không loại trừ đây là âm mưu của đủ loại kẻ thù, phản động đang phá hoại ta về kinh tế nên không được hữu khuynh. Phải cứng rắn, thực hiện chuyên chính vô sản. Huyện quyết định mở một chiến dịch quản lý thị trường trong thời gian ba tháng. Đây là một chiến dịch thực sự, vì huyện thành lập một ban chỉ đạo do chính đồng chí chủ tịch ủy ban nhân dân huyện làm trưởng ban, trưng tập cán bộ và phương tiện các ngành dứt hẳn công tác chuyên môn, chuyên trách làm công tác này trong một thời gian. Các tổ công tác được thành lập và trấn giữ các nút chặn trên mọi ngả đường ra vào huyện, chưa kể các tổ kiểm tra đột xuất dùng xe lùng sục mọi ngả đường, kể cả đường trong xã, trong xóm. Huyện còn tổ chức một trại cải tạo lao động để đưa bọn con buôn bị bắt vào nhốt một thời gian. Toàn huyện sôi lên vì chiến dịch này. Ngày nào xe cùng đưa về hàng chục tấn chè, cà-phê nhập kho. Tiếng cãi cọ, mắng chửi, khóc lóc vang lên khắp mọi ngả đường. Một nhóm người vừa lách ra khỏi bìa rừng bước ra quốc lộ. Họ gồm hơn chục người, có cả đàn ông, đàn bà, ông già và trẻ con. Họ mang vác nặng nhọc và thở phào, cười nói vui vẻ khi đi ra đến đường lộ rộng thênh thang. Họ không thể tiếp tục đi xuyên rừng vì phía trước là ngọn đèo hiểm trở. Đây là nhóm người buôn lậu chè, cà-phê, tơ kén. Người mang ba-lô, kẻ vác bao tải, người xách túi. Đi đầu là một anh thương binh hỏng một mắt, mặc đồ bộ đội đã sờn củ, chân đi dép râu, ngực đeo huân chương. Anh khoát lay về phía sau:- Rán lên bà con. Thoát rồi. - Chưa thoát đâu.- Một giọng nói lạnh lùng cất lên làm cả nhóm giật mình. Họ đây bị số cán bộ quản lý thị trường bao vây. Một cán bộ công an mặc sắc phục tiến đến trước đám đông, giọng nghiêm khắc:- Các người đã bị bắt quả tang buôn lậu hàng quốc cấm. Tất cả đưa hàng đến đây và trình giấy tờ cho cán bộ kiểm soát. Nhóm người buôn lậu hoảng hốt đứng đờ ra một lúc, chưa ai phản ứng gì vì quá bất ngờ. Một lúc sau, anh thương binh tiến lên, cố ra vẻ đĩnh đạc:- Các đồng chí không có quyền bắt. Đây là sản phẩm của dân làm ra, dân có quyền tiêu thụ. Tôi là thương binh đây, đói phải đi làm thuê. Ai dám bắt, thử bắt coi. Một sĩ quan của huyện đội trong số cán bộ tiến lên trước mặt anh thương binh, nhìn anh từ đầu đến chân:- Thương binh hả? Thương binh ngụy hay cách mạng? Thương binh cách mạng đã có chế độ chính sách của đảng và nhà nước. Thương binh cách mạng đâu có tiếp tay cho con buôn. Đưa giấy tờ đây coi. Con mắt còn lại của anh thương binh long lên:- Đồng chí đừng ỷ là sĩ quan nghe. Sĩ quan mà đã đi chiến đấu chưa hay chỉ ngồi cạo giấy? Nhìn đi! anh vỗ tay vào ngực. Huân chương chiến công hạng nhất đây này. Đã thấy cái này bao giờ chưa? Cái này không đem bán được nên phải đi kiếm ăn. Được không?Trong lúc hai người đối đáp, số cán bộ còn lại xông vào đám con buôn để giật các bao hàng của họ. Cuộc giằng co om xòm vang lên. - Bỏ xuống. - Đưa đây. Chè nhà mà. Có buôn lậu đâu. - Có mấy ký bán nuôi con đói. Các anh tha cho. - Đồ ăn cướp. - Ngoan cố hả?Hai cô gái ăn mặc diêm dúa, mặt son phấn tay xách túi nhỏ có vẻ là con buôn chuyên nghiệp kéo anh cán bộ thuế vụ ra phía sau thầm thì, người nhét vào túi anh một xấp tiền, người mở vội bao thuốc ba số 5 mời anh hút. Anh ta lúng túng gạt đi:. - Không được đâu. Đây là tổ công tác hỗn hợp của huyện, không phải chỉ riêng thuế vụ. Coi chừng ở tù cả lũ đa. Cuộc giằng co càng lúc càng căng thẳng. Cả hai bên đều hăng lên, ra sức giành giật, chửi rủa. Có hai đứa bé bỏ chạy trở lại vào rừng. Mấy phát súng chỉ thiên vang lên. Hoài đứng tựa vào thành xe nhìn cảnh náo loạn. Anh cảm thấy tim đau nhói và ngợp thở. Một cảm giác xấu hổ làm anh phải quay mặt đi như kẻ phạm tội. Chợt anh thấy có người đứng xa xa theo dõi cảnh tượng như anh. "Ai như Mây Đầu Non?" anh lẩm bẩm và tiến lại phía người kia. Đúng là Mây Đầu Non. Anh ta không chào hỏi, liếc xéo Hoài một cái rồi lắp bắp, miệng giật giật liên tục theo thói quen:< tồ đan lát là một trung sĩ ngụy mới đi cải tạo về?- Vì anh ta là người biết nghe và có năng lực tổ chức nhất trong tồ hợp. - Đề nghị đồng chí xem lại quan điểm trong việc bố trí cán bộ. - Tôi làm theo quan điểm của đảng. Đây là một tổ hợp sản xuất đề cải tạo nhưng người buôn bán nhỏ, chứ không phải là tổ chức đảng. Sau cuộc họp, những câu đối thoại như thế cứ vang vang trong đầu anh. Điều anh bực mình không phải vì bị chất vấn nhưng vì thực chất vấn đề không phải ở đó, mà do lay Phong muốn trả đùa anh một cách đểu giả. Ngày hôm trước, gã có lại trụ sở ủy ban tìm Tâm nói chuyện xã giao và nhờ anh chứng nhận để mua lại một chiếc Honda với giá rẻ. Anh đã thằng thừng từ chối vì việc mua bán và giấy tờ không hợp lệ. Gà đã có ý đe dọa sẽ làm khó dễ anh trong cuộc họp và anh đã cương quyết không nhân nhượng. Rõ ràng Tâm đã không hề sợ hãi, thậm chí anh đã nặng lời với Phong trong cuộc họp trước mặt bao nhiêu cán bộ cấp trên của huyện và tỉnh. Tôi cần quái gì cái chức vụ chủ tịch ủy ban nhân dân thị trấn này. Tôi chỉ chấp hành sự phân công của tổ chức. Dĩ nhiên tình hình của thị trấn còn nhiều mặt khó khăn, trì trệ nhưng thần thánh nào có thể vực ngay lên được? Anh tài giỏi cứ việc làm thử xem. Cán bộ chỉ đạo cấp trên chỉ nói theo sách mà không hiểu gì thực tế thì chỉ đạo cái gì? Tâm không chịu được loại cán bộ như vậy. Người ta sẽ nói anh tự kiêu. Nhưng anh không thể cúi đầu khom lưng được. Làm như thế chính là phản bội. Phản bội. ý nghĩ về khái niệm này day dứt đầu Tâm trên đường về nhà sau buổi họp căng thẳng và mỏi mệt. Tâm thuật lại nội dung cuộc họp ở thị trấn với Hoài và anh cay đắng nói thêm:- Điều đáng buồn không phải là chuyện của tay Phong mà là thái độ của ông Hoàng, bí thư huyện ủy. Chính ông Hoàng trong phần phát biểu tổng kết cũng đã góp phần phê phán quan điểm của mình. Ông còn lạ gì chúng ta và cùng hiểu rõ tình hình của thị trấn. Trong chỉ đạo của huyện, chính ông ta cũng đã nói rõ về vành đai của thị trấn không phải là lương thực mà chính là cây công nghiệp. Cây công nghiệp sẽ mang lại lương thực. Đó là đặc điểm đất đai ở đây, không thể làm khác hơn được. Ông la còn mới phát động toàn dân trồng bo bo chống đói trong khi chưa nghiên cứu gì về việc bo bo có phù hợp với thổ nhưỡng ở đây không. Dĩ nhiên có chỉ đạo của cấp trên nhưng cũng phải vận dụng, chứ biết chắc làm sẽ thất bại mà cũng cứ làm thì thật ngu dốt, thậm chí là phá hoại vì làng phí bao nhiêu công sức, tiền của của dân. Hoài nhìn Tâm ngạc nhiên:- Điều đó kể cũng lạ. Thành thực mà nói, ông Hoàng cũng là con người có bản lĩnh. Chính mình đã nghe ông ta phê phán nặng nề cán bộ của tỉnh, kể cả một số lãnh đạo các ngành của tỉnh, trong các cuộc họp của huyện, khi họ tỏ ra làm ăn tắc trách. Ông ta không còn dám bảo vệ quan điểm của huyện nữa à?Tâm vuốt mái tóc bạc sớm theo thói quen, như không hề sợ người khác chú ý đến đặc điếm bất lợi này của mình, trầm ngâm một lúc lâu rồi nhìn Hoài nói chậm rãi:. - Hoài cũng như mình, chúng ta quá trong sáng và tin người, tin đảng. Bây giờ nhiều chuyện đã bắt đầu thay đổi khi đảng đã cầm quyền và quyền lực sẽ mang lại cho người ta nhiều thứ. Sắp tới có đại hội đảng của tỉnh và ông Hoàng đang ngắm nghé vào thường vụ tỉnh ủy đấy. Ông không muốn bị coi là không quán triệt và chấp hành nghiêm túc chỉ thị của cấp trên. Ông ta đã tự chuẩn bị nhiều thứ đấy chứ không phải chỉ chuyện đó đâu. Mình vừa nghe ông Tân nói lại là ông Hoàng đã chối bỏ trách nhiệm trong vụ tên Tư Trung đầu hàng địch hồi chiến tranh và đổ hết cho ông Tân. - Thế à! Hoài kêu lên. Thế mà cũng là cộng sản à? Thế có phải là phản bội không khi chối bỏ chính quá khứ của mình?Người ta sẽ chối bỏ bao nhiêu thứ và phản bội bao nhiêu lần nữa? Phải chăng Mây Đầu Non đã nói đúng khi nói về giai cấp cầm quyền thống trị mới? Mình vẫn không tin nhưng người cộng sản có thể tàn tệ đến mức đó. Mình quyết gặp ông Hoàng để hỏi cho ra lẽ về chuyện này rồi tới đâu thì tới. Chúng ta đâu có hèn và cần quái gì các chức vụ này, kể cả danh hiệu đảng viên mà ngày hôm nay đâu còn mấy thiêng liêng. Tâm đặt tay lên vai bạn:- Hoài đừng nóng vội. Không dễ đâu. Gần đây mình mới thấy thêm đôi điều khi tiếp xúc với một số cán bộ ngoài bắc vào. Người cộng sản vô cùng khôn ngoan và đầy âm mưu thủ đoạn khi giải quyết những vấn đề nội bộ. Mình làm theo kiểu "sinh viên tranh đấu" ngày xưa không được đâu. Mình đã bị triệt hạ mà họ vẫn sạch tay. Hoài không thấy chuyện chi bộ Trung Kiên của chúng ta sao? Chúng ta nào có hay biết gì về tên Tư Trung đầu hàng khốn kiếp. Thế mà vụ tên đó đang là lưỡi dao treo trên đầu chúng ta đấy. Nó sẽ phập xuống bất cứ lúc nào và chúng ta sẽ bị thân bại danh liệt. Hoài phải hết sức cẩn thận. - Mình không cần -Hoài đứng hẳn lên, không ngăn được phẫn nộ - Mình đi gặp ông Hoàng bây giờ đây. Tên Tư Trung đầu hàng chứ chúng ta có đầu hàng đâu? Chính thường vụ tỉnh ủy hồi đó phải chịu trách nhiệm vì đã để Tư Trung là ủy viên thường vụ đầu hàng địch mà không biết, gây ra bao tổn thất cho phong trào cơ sở nội thành. Lịch sử còn đó, không ai bôi xóa được đâu.Tâm cùng đứng lên ngăn cản Hoài nhưng Hoài vẫn nhất định đi Nỗi căm giận đã làm anh sôi người lên. Anh bước ra đường với tâm hồn và tâm trạng thuở sinh viên tuổi hai mươi ngùn ngụt lửa đấu tranh. Anh quên rằng anh đã hơn ba mươi và ngày hôm nay những người cộng sản cầm quyền chứ không còn ngụy quyền tay sai như ngày xưa nữa.